Są sytuacje, kiedy medycyna pozwala zjeść coś słodkiego i mówi, że jest to dla pacjenta dobre! Ta sytuacja to hipoglikemia, czyli znacznie za niski poziom glukozy we krwi. A dlaczego jest to tak ważne i co się dzieje z pacjentem, który, jak to mówią nasze starsze pacjentki: nie ma cukru? O tym poniżej.
Mózg człowieka działa na bateriach złożonych z tlenu, elektrolitów i glukozy. Jeśli brakuje któregoś z elementów organ ten przechodzi na działanie awaryjne: zmniejsza ich zużycie przez spowolnienie metabolizmu mózgowego. Najczęściej objawia się to zaburzeniami świadomości, łącznie z całkowitą utratą przytomności. W ten sposób mózg prezentuje komunikat low battery. I dokładnie tak jest w hipo-glikemii.
Przyczyny niskiego poziomu glikemii
Hipoglikemia najczęściej pojawia się u osób chorujących na cukrzycę i przyj-mujących insulinę, choć jej objawy mogą się pojawić także po intensywnym wysiłku fizycznym. Główne przyczyny to:
· zbyt duża dawka insuliny
· brak, za mały lub zbyt niskokaloryczny posiłek w stosunku do przyjętej dawki insuliny
· zbyt duży wysiłek fizyczny.
Spadki cukru obserwujemy również w przebiegu infekcji, ale też w początkowym etapie leczenia cukrzycy, kiedy dowiadujemy się o swojej chorobie i trudno jest kontrolować poziom cukru przez dobranie odpowiedniej dawki insuliny. Na spadki glikemii wpływają też schorzenia współistniejące, jak choroby nerek, zaburzenia odżywiania i zażywanie niektórych leków, a także spożycie alkoholu czy problemy gastryczne: biegunka i wymioty.
Objawy
Głodny jak wilk, zły jak osa, spocony jak mysz – tak najprościej opisać osobę, która doświadcza hipoglikemii.
Głodny jak wilk.
Czy nie jest to podobne do sytuacji, kiedy jesteśmy po prostu głodni? Dokładnie tak, z tym, że organizm zdrowego człowieka jest w stanie przez pewien czas wykorzystywać rezerwy energetyczne. Natomiast u diabetyka (czyli osoby z cu-krzycą) spadki cukru są szybkie i gwałtowne, organizm nie nadąża z kompensacją, czyli wyrównaniem poziom glukozy we krwi i uwalnianiem zapasów glikogenu* z wą-troby i mięśni szkieletowych.
*Ciekawostka Glikogen, czyli zapasowa substancja energetyczna gromadzona w naszych mięśniach (w 79%) i w wątrobie (w 14%) do uwolnienia również potrzebuje glukozy, której
w hipoglikemii brakuje. Możemy go uwolnić również podając lek o nazwie glukagon, ale o tym poniżej. Naturalne zapasy glikogenu możemy zwiększać przez odpowiednie odżywianie i wysiłek fizyczny. Przeciętnemu człowiekowi (nie sportowcowi) powinno wystarczyć go na zaopatrzenie organizmu w 1600-2000 kcal, czyli na jeden dzień bez jedzenia.
Zły jak osa.
Napady agresji w hipoglikemii mylone są czasami z zaburzeniami psychicznymi (zdarza się, że np. policja wzywa pogotowie ratunkowe do zaburzeń psychicznych, które okazują się ciężką hipoglikemią). Na próżno tłumaczyć wtedy pacjentowi, żeby się uspokoił i zjadł coś słodkiego; bardzo często po wyrównaniu poziomu glikemii nie pamięta swojego zachowania. Wśród objawów mogą się pojawić rozdrażnienie, bóle głowy, zaburzenia widzenia, dezorientacja, omdlenie, niewyraźna mowa, nieadekwatne do sytuacji zachowanie. Bywa również, że pacjent jest po prostu nieprzytomny i występują drgawki (nie mylić z drżeniami!)
Spocony jak mysz.
Charakterystyczne jest również intensywne pocenie się, do tego stopnia, że pacjent wygląda czasem, jakby został polany wodą – ma mokre włosy i odzież, leży na mokrej podłodze. Organizm traktuje hipoglikemię jak sytuację zagrożenia i silnego stresu. Produkuje więc hormony stresu i to powoduje intensywne pocenie się.
Oczywiście byłoby to zbyt proste, żeby hipoglikemię zamknąć tylko w powyższych objawach. Może ona przyjmować różne postacie i powodować szereg dolegliwości
u pacjentów, łącznie z objawami udaru mózgu, drżeniami rąk, mrowieniem wokół ust, kołataniem serca i ogólnym rozdrażnieniem. Natomiast połączenie objawów opisanych wcześniej pozwoli nam w dość prosty sposób rozpoznać ciężką hipoglikemię w sytuacji, kiedy nie mamy możliwości wykonania tzw. oznaczenia glikemii.
Zmierzymy panu cukier, czyli oznaczanie poziomu glikemii
Jeśli mamy dostępny glukometr (diabetycy bardzo często mają go przy sobie) możemy w bardzo prosty sposób zmierzyć poziom glikemii. Wystarczy nakłuć palca jednorazowym lub najczęściej wielorazowym nakłuwaczem znajdującym się w zes-tawie z glukometrem pacjenta, włożyć pasek testowy do glukometru i na końcówkę tego paska nabrać kropelkę krwi z nakłutego palca. Po ok. 5 sekundach mamy wynik pomiaru stężenia glukozy we krwi. Za hipoglikemię uznajemy wynik 3.9 mmol/L [milimola na litr], co odpowiada 70 mg/dl [miligramów na decylitr] – glukometry podają wartości w różnych jednostkach. Jest to tzw. alertowe stężenie glukozy czyli sytuacja, która wymaga już podania węglowodanów, nawet pomimo braku objawów u pacjenta (graniczną wartością, którą toleruje mózg to 60 mg/dl). Zdarza się, że pacjenci z cukrzycą odczuwają jednak objawy hipoglikemii już przy wyższych stężeniach np. ok. 100 mg/dl [3.9 mmol/L], szczególnie, kiedy dochodzi do szybkiego spadku glukozy. Poziomy poniżej 54 mg/dl [3.0 mmol/L] najczęściej powodują wystąpienie objawów hipoglikemii (tzw. klinicznie istotna hipoglikemia), a także ciężkiej hipoglikemii z upośledzeniem zdolności poznawczych wymagająca pomocy osób trzecich do przerwania epizodu hipoglikemii (cytat z zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego).
Działaj!
Jeśli rozpoznałeś/aś hipoglikemię u pacjenta na podstawie objawów lub pomiaru glikemii (lub obu) masz kilka możliwości.
1. Jeśli pacjent jest przytomny zastosuj regułę 15-15: podaj ok. 15g glukozy lub innych węglowodanów prostych i zaczekaj 15 minut. Jeśli po tym czasie pomiar glikemii wskazuje nadal wartość poniżej 70 mg/dl lub objawy się utrzymują podaj kolejne 15 gramów węglowodanów.
15 gramów glukozy (węglowodanów) to będą 3 małe lub jedna duża łyżka cukru (małe do mieszania herbaty, duże do jedzenia zupy), pół szklanki soku pomarańczowego lub coca coli (nie zero!). Można zastosować żel glukozowy lub inne słodkie przekąski jak żelki, łyżkę miodu. Nie podawaj twardych cukierków, np. landrynek – trudno określić ile jest w nich węglowodanów i łatwo się nimi zakrztusić. Zastosowanie metody 15-15 umożliwi stopniowy wzrost poziomu glikemii, zapobiegając hiperglikemii czyli zbyt wysokiemu poziomowi glukozy, która może pojawić się, kiedy pacjent próbuje zjeść tyle ile mu „wlezie” do momentu ustąpienia objawów, zapominając o tym, że węglowodany potrzebują przynajmniej chwili na wchłonięcie do krwioobiegu.
2. Ciężka hipoglikemia – pacjent jest nieprzytomny, może mieć drgawki (rzadko). Nie podawaj nic doustnie! W tej sytuacji jedynym wyjściem jest podanie wcześniej wspomnianego glukagonu. Glukagon to hormon wytwarzany przez trzustkę, który stymuluje wątrobę do uwalniania zgromadzonej glukozy (z glikogenu wątrobowego) do krwiobiegu, gdy poziom glukozy we krwi jest zbyt niski.
Dostępny lek ma nazwę handlową GlucaGen 1mg HypoKit i należy podać go domięśniowo lub podskórnie, ale dostępny jest też glukagon w wersji donosowej (Baqsimi), idealny na warunki pierwszej pomocy. Z racji jeszcze rzadkiego występowania Baqsimi z aplikatorem donosowym opiszę oba sposoby.
GlucaGen HypoKit
Podanie glukagonu w tej postaci wydaje się stosunkowo proste. W opakowaniu znajduje się czytelna instrukcja obsługi. Lek znajduje się w gotowej ampułkostrzykawce (prawie gotowej, bo trzeba jeszcze wpuścić wodę ze strzykawki do fiolki, wymieszać z proszkiem i później odciągnąć znów do strzykawki). Wbijamy strzykawkę w dowolne miejsce na ciele człowieka (byle nie w oko i klatkę piersiową): może to być zewnętrzna część uda, jak przy podawaniu adrenaliny w anafilaksji, ramię czy fałd brzuszny. Naciskamy tłok strzykawki i podajemy lek. Miejsce można rozmasować dla lepszej dystrybucji substancji. Glukagon potrzebuje ok. 10 minut na podniesienie poziomu glukozy we krwi więc trzeba uzbroić się w cierpliwość
w oczekiwaniu na efekt. Proste? Nie bałdzo…
Baqsimi
Nie muszę mówić, że w warunkach pierwszej pomocy wkłuwanie czegokolwiek w cia-ło pacjenta, nawet, jeśli ratuje to jego życie może wiązać się ze strachem i oporami. Dlatego rozwiązaniem problemów związanych ze stosowaniem ampułkostrzykawki jest glukagon donosowy Baqsimi. To prosty aplikator, podobny do tych stosowanych na katar. Wystarczy wsadzić końcówkę do nosa, nacisnąć tłoczek (patrz zdjęcia) i glukagon podany. Wchłanianie następuje szybko poprzez błonę śluzową nosa. W przeciwieństwie do ampułkostrzykawki Baqsimi nie trzeba trzymać w lodówce.
Po przywróceniu odpowiedniego poziomu glukozy należy podać pacjentowi do zjedzenia małą przekąskę z węglowodanów złożonych (np. kanapka albo ciastko).
Ważne!
Jeśli leczysz się na cukrzycę poinformuj o tym rodzinę, współpracowników i zna-jomych w zakresie jaki Ci odpowiada. Poinformuj ich, że na wypadek hipoglikemii masz przy sobie lub w lodówce glukagon. Niech rzucą okiem na ulotkę i zapoznają się ze sposobem podania. Wyślij ich na kurs pierwszej pomocy – mogą uratować Ci życie.
Oczywiście w całym postępowaniu z pacjentem w hipoglikemii pamiętamy o pod-stawach pierwszej pomocy: sprawdzeniu przytomności, oddechu i wezwaniu pomocy medycznej w odpowiednim momencie. Podstaw, jak i rzeczy zaawansowanych typu przygotowanie i podanie glukagonu możecie nauczyć się na naszych szkoleniach z pierwszej pomocy.
Pozdrawiam!
Piotrek.