Co to jest anafilaksja?
To gwałtownie pojawiająca się i narastająca reakcja alergiczna organizmu na tzw. alergen. Alergen to element obcy dla naszego ciała, który po wniknięciu do organizmu wywołuje anafilaksję, powodując zagrożenie życia (z powodu wstrząsu anafilaktycznego umiera rocznie od 500 tysięcy do miliona osób na całym świecie). Reakcja organizmu jest mocno przesadzona i nieadekwatna do zagrożenia. Najważniejsza jest Twoja szybka decyzja: rozpoznanie objawów anafilaksji i natychmiastowe podanie adrenaliny. Jak to rozpoznać i skąd wziąć lek? O tym dalej.
Alergeny
Z alergenami jest jak z bimbrem we wschodniej Polsce - nie pędzi się go tylko z kamieni. Ciężkie reakcje uczuleniowe również mogą być wywoływane przez różne czynniki, często pozostają one nieuchwytne a badania pokazują, że coraz więcej z nas doświadcza anafilaksji. Alergeny – czynniki wywołujące - możemy podzielić je na kilka grup:
Pokarmy (statystycznie uczulają najczęściej) – owoce morza i ryby, orzechy przeróżnych gatunków, cytrusy, u dzieci w szczególności jajo kurze, mleko krowie i soja. Uczulające mogą być też przyprawy, dodatki i konserwanty używane w potrawach i produktach spożywczych!
Jad owadów błonkoskrzydłych: osy, pszczoły, szerszenia ale również mrówek.
Leki: bardzo popularne tzw. NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne (ibuprofen z popularnego leku Ibuprom, ketoprofen w Ketonalu i innych preparatach, kwas acetylosalicylowy w popularnej polopirynie i aspirynie, naproksen i wiele innych) oraz antybiotyki, surowice, szczepionki, również przetaczanie krwi.
Czynniki wziewne, np. sierść konia, kota, psa, lateks – szybko wywołują anafilaksję u osób z astmą, szczególnie nieprawidłowo prowadzoną;
Czynniki nieuchwytne – anafilaksja występuje ale nie jesteśmy w stanie znaleźć alergenu.
To tylko podstawowe i najczęściej uczulające alergeny – w rzeczywistości jest ich dużo więcej. Pojawienie się anafilaksji może być przyspieszone i ułatwione przez stres, wysiłek fizyczny, zakażenie toczące się w organizmie, niską temperaturę otoczenia, spożycie alkoholu, czas bezpośrednio przed menstruacją czy zmianę codziennych nawyków związaną np. z podróżowaniem.
Szybko rozpoznać anafilaksję
Największym zagrożeniem dla pacjenta z anafilaksją są dwa elementy. Pierwszy to spadek ciśnienia tętniczego spowodowany rozszerzeniem naczyń krwionośnych. Nasze żyły i tętnice (fachowo pisząc – łożysko naczyniowe) zawierają w stanie „zdrowym” ok. 5 litrów krwi. W anafilaksji łożysko naczyniowe znacznie rozszerza się, zwiększając swoją pojemność, nawet 5 krotnie czyli do 25 litrów, natomiast ilość krwi pozostaje niezmieniona. To tak jakby średnicę ogrodowego węża zmienić z 2,5 na 12,5 cm i dziwić się, że nie jesteśmy w stanie podlać kwiatów i grządek oddalonych od nas o kilkadziesiąt centymetrów – brakuje po porostu odpowiedniego ciśnienia w układzie.
Drugi element zagrażający życiu naszego pacjenta to obrzęk języka, języczka lub krtani oraz nagłe zwężenie oskrzeli, które powodują problemy z oddychaniem, niedrożność dróg oddechowych i niedotlenienie (tzw. hipoksję). Duszność, świszczący oddech, obrzęk warg, języka, obrzęk w gardle („gula”), pokrzywka (pojawiające się na skórze bąble wypełnione płynem surowiczym), świąd (swędzenie), zaczerwienienie skóry, skurczowe bóle brzucha, wymioty i/lub nagła biegunka ale również zaburzenia świadomości czy całkowita jej utrata, będące oznaką nagłego spadku ciśnienia krwi – to objawy anafilaksji.
Charakterystyczne jest to, że objawy pojawiają się nagle (zwykle w ciągu 5-30 minut od narażenia na alergen, w przypadku użądleń jeszcze szybciej) i gwałtownie narastają.
Jeżeli po użądleniu, po posiłku lub po podaniu leku pojawia się jeden z powyższych objawów za to bardzo mocno nasilony lub dwa objawy z różnych układów (np. gwałtowna biegunka i pokrzywka na skórze lub ból brzucha i duszność, itd.) - możemy stwierdzić, że jest to anafilaksja.
Jedynym ratunkiem dla pacjenta będzie szybkie podanie adrenaliny. Jej główne działanie polega na obkurczeniu naczyń krwionośnych (w efekcie powraca prawidłowe ciśnienie krwi) oraz rozszerzeniu oskrzeli i zmniejszeniu obrzęku w drogach oddechowych. Adrenalina poprawia także siłę skurczu serca a jej domięśniowa podaż w prawidłowej dawce (o tym niżej) praktycznie nie powoduje żadnych groźnych powikłań. 10-30 procent naszych pacjentów będzie potrzebowało drugiej dawki adrenaliny po 5-15 minutach od podania pierwszej – jeśli po pierwszym wstrzyknięciu stan poszkodowanego się nie poprawia (nadal utrzymują się zaburzenia świadomości i trudności w oddychaniu, obrzęki, pokrzywka) podaj drugą dawkę.
Działaj!
Usuń czynniki powodujących reakcję anafilaktyczną, np. usuń żądło pszczoły, nie jedz dalej pokarmu, który mógł ją wywołać.
Połóż pacjenta na plecach. Możesz też unieść jego nogi do góry, podkładając pod nogi plecak/torbę.
Jeśli pacjent odczuwa duszność lub problemy z oddychaniem i nie może leżeć, pozwól mu usiąść lub ułóż w pozycji półsiedzącej.
Zadzwoń na 999/112 – opisz dokładnie objawy pacjenta, poinformuj dyspozytora o możliwości wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego. Do wezwania pomocy wykorzystaj inne osoby na miejscu zdarzenia. Pamiętaj o trybie głośnomówiącym w telefonie.
Unikaj gwałtownej pionizacji – szybkie sadzanie lub stawianie pacjenta na nogi może wywołać utratę przytomności a nawet zatrzymanie krążenia.
Jeśli pacjent ma własną adrenalinę – podaj ją w przednio-boczną powierzchnię uda w jego 1/3 górnej części w następujący sposób:
UŻYCIE WSTRZYKIWACZA:
Chwyć wstrzykiwacz tak, aby dłoń była zaciśnięta w pięść wokół wstrzykiwacza,
a pomarańczowa końcówka była skierowana w dół
Drugą ręką zdejmij niebieskie zabezpieczenie
Trzymaj pomarańczową końcówkę ok. 10 cm od uda i przez ubranie uderz mocno w udo (usłyszysz kliknięcie)
Przytrzymaj wstrzykiwacz 5 sekund przy udzie, a następnie odciągnij na bok
Rozmasuj miejsce wstrzyknięcia
Zawsze zapoznaj się instrukcją użycia wstrzykiwacza!
UŻYCIE AMPUŁKOSTRZYKAWKI:
Zdejmij nasadkę igły
Nie zdejmuj blokady na tłoku
Wbij igłę w udo
Nie podawaj przez ubranie (wyjątek: można podać przez cienką tkaninę)
Naciskaj tłok do czasu, aż poczujesz opór
Wyjmij igłę
Rozmasuj miejsce wstrzyknięcia.
7. Jeśli najpierw pojawiły się objawy astmy (duszność, trudności w oddychaniu, kaszel, świszczący oddech) i podejrzewasz, że jest to spowodowane anafilaksją (bo pacjent zażył właśnie jakiś lek, zjadł owoce morza, owoce czy cytrusy, został użądlony, itd.) najpierw podaj adrenalinę a dopiero potem leki rozszerzające oskrzela (jak je podawać napiszę w kolejnych rozdziałach 😊)
Pamiętaj, że szybkie podanie adrenaliny ratuje życie poszkodowanego. Każda sekunda jest ważna!
Skąd wziąć adrenalinę?
Każda osoba, która doświadczyła wstrząsu anafilaktycznego powinna posiadać przy sobie wstrzykiwacz lub ampułkostrzykawkę z odpowiednią dla siebie dawką adrenaliny (dawkę dobiera lekarz do wagi i wieku pacjenta, zwykle 0,15/0,3/0,5 miligrama). Moim zdaniem w lek też powinny być zaopatrzone osoby z wysokim ryzykiem wystąpienia anafilaksji (częste reakcje alergiczne bez wstrząsu – wysypki, biegunki, obrzęki; udowodniona wrażliwość na jakiś alergen, ciężkie reakcje anafilaktyczne w najbliższej rodzinie, astma). Wystarczy recepta od lekarza pierwszego kontaktu i większość aptek w Polsce nie będzie miała problemu z zamówieniem i sprzedażą adrenaliny (cena ok. 55 zł). Pamiętaj tylko o odpowiednim przechowywaniu ampułkostrzykawek z adrenaliną – w lodówce w temperaturze od +2 do +8 stopni a poza lodówką do pół roku w temperaturze do + 26 st. C. Jest to ważne ze względu na zachowanie skuteczności leku. Na opakowaniu wystarczy napisać datę wyciągnięcia z lodówki.
Podsumowując
Najważniejszych elementów postępowania w anafilaksji możesz nauczyć się na szkoleniu z pierwszej pomocy; głównie chodzi o rozpoznanie objawów wstrząsu anafilaktycznego oraz domięśniowe podanie adrenaliny. Europejska Rada Resuscytacji zaleca, aby takie szkolenie powtarzać możliwie najczęściej – pozwala to na utrzymanie umiejętności ale także czujności w obserwowaniu objawów i pewności w działaniu. Dobrym pomysłem będzie poinformowanie bliskich znajomych, że jesteśmy uczuleni (np. na jad osy lub cytrusy), że mamy przy sobie adrenalinę i że należy jej użyć w odpowiedni sposób w możliwie najkrótszym czasie od wystąpienia objawów.
Pozdrawiam :)
Piotrek.