Prawdopodobnie jedną z najgorszych rzeczy, jakich możemy w życiu doświadczyć jest uczucie duszenia się, braku powietrza czy niemożności jego nabrania do płuc. Przyczyn tego stanu może być bardzo wiele – od sercowych (np. obrzęk płuc, niewydolność serca) przez te związane z drogami oddechowymi (np. zapalenie płuc lub inne choroby zakaźne płuc, przewlekła obturacyjna choroba płuc), kończąc na przyczynach urazowych (np. odma opłucnowa, złamanie żeber, uszkodzenie dróg oddechowych). Przyczyn duszności jest oczywiście wiele więcej ale dzisiaj zajmiemy się dusznością spowodowaną astmą oskrzelową.
Co to jest astma?
Astma oskrzelowa to choroba, w której mamy do czynienia z przewlekłym stanem zapalnym dróg oddechowych. Stan zapalny powoduje obkurczenie oskrzeli i zwiększenie wydzielania śluzu, utrudniającego oddychanie. Mówi się, że objawy astmy pojawiają się epizodycznie czyli u pacjenta okresowo dochodzi do tzw. zaostrzeń astmy - skarży się on na gorszą sprawność oddechową aż do ciężkiej niewydolności oddechowej. Często do zaostrzeń dochodzi w okresach zwiększonej zapadalności na różnego rodzaju infekcje i w okresie grzewczym (suche i zanieczyszczone powietrze). Objawy charakterystyczne astmy oskrzelowej to przede wszystkim świszczący oddech, kaszel, duszność i ucisk w klatce piersiowej i możemy się ich spodziewać najczęściej w godzinach nocnych lub nad ranem (czyli wtedy kiedy ratownicy na dyżurze mają najlepszy czas na złapanie chwili snu ;P). Ma to związek z faktem, że nasz organizm w tych właśnie godzinach wydziela najmniej endogennych (czyli produkowanych przez nasz organizm) glikokortykosteroidów. O stery-dach będzie jeszcze później.
Żeby nie było tak prosto i krótko to jeszcze parę słów o przyczynach astmy oskrzelowej. Najczęściej spotykanym typem tej choroby jest postać alergiczna. Głównymi alergenami (czyli czynnikami wywołującymi) są:
- roztocza kurzu domowego (astmatycy muszą zaprzyjaźnić się ze sprzątaniem i częstym odkurzaniem oraz dokładną higieną osobistą)
- sierść zwierząt (kota, psa, królika, świnki morskiej ale również konia)
- insekty
- grzyby
- infekcje dróg oddechowych (nawet prosty katar)
- zanieczyszczenie powietrza – SMOG (pozdrawiam z Krakowa)
- leki – niesterydowe leki przeciwzapalne tzw. NLPZ, beta-blokery (leki zażywane w leczeniu m.in. nadciśnienia tętniczego).
Astma może mieć również przyczyny niealergiczne:
- nadwrażliwość na kwas acetylosalicylowy (ASA) zawarty m.in. w aspirynie i polopirynie – po zażyciu tych leków, z powodu zablokowania jednych i uruchomienia innych enzymów i me-diatorów dochodzi do napadu astmy. Możemy się jej spodziewać szczególnie u osób z tzw. triadą aspirynową (astma, nadwrażliwość na ASA, polipy nosa)
- astma powysiłkowa – z nieznaną dokładnie przyczyną napadów astmy w trakcie wysiłku, ale winę zrzuca się na szybko wysychające błony śluzowe dróg oddechowych spowodowane szybkim oddechem.
Napad astmy oskrzelowe może towarzyszyć we wstrząsie anafilaktycznym, czyli piorunującej reakcji alergicznej, o czym piszę tutaj: Anafilaksja - mało znany zabójca.
Leczenie astmy.
Leczenie przewlekłe: codzienne regularne zażywanie wziewnych leków hamujących przewlekłą reakcję zapalną w drogach oddechowych (stosowane są glikokortykosteroidy) oraz długodziałających leków rozszerzających oskrzela (tzw. beta-mimetyków). W terapię przewlekłą nie będę głębiej wchodził ponieważ jest to sprawa bardzo indywidualna dla każdego pacjenta. Najważniejsze jest jednak, aby pacjent te leki zażywał regularnie i prawi-dłowo (ok. 80% pacjentów robi to źle), unikał czynników wywołujących zaostrzenia i przestrze-gał zaleceń lekarza (większość pacjentów nie przestrzega zaleceń). Niebagatelny wpływ na stan zdrowia pacjenta z astmą ma tryb życia, prawidłowe odżywianie, unikanie infekcji, higiena oraz zachowanie odpowiedniej sprawności fizycznej i unikanie otyłości. Co jeszcze ważne – na słowo sterydy niektóre osoby wpadają w panikę przed powikłaniami ich przyjmowania, ale uspokajam. Glikokortykosteroidy przyjmowane wziewnie, a tak będziemy je „zażywać” w astmie oskrzelowej, mają minimalny wpływ na resztę organizmu i przy zachowaniu zdrowego trybu życia nie zauważymy żadnych działań niepożądanych. Ważnym aspektem jest jednak płukanie ust po każdym „wziewie” w celu uniknięcia np. grzybicy jamy ustnej.
Postępowanie w zaostrzeniu astmy oskrzelowej.
Świszczący oddech, duszność, kaszel, ucisk w klatce piersiowej – to najczęstsze objawy zaostrzenia czyli nasilenia objawów astmy oskrzelowej. Do powyższych objawów dołączają problemy ze złożeniem pełnego zdania na jednym oddechu, może pojawić się zdenerwowaniu lub pobudzenie, jako efekt niedotlenienia. Bardzo ważnym elementem to posiadanie przez pacjenta planu leczenia ustalonego wcześniej z lekarzem prowadzącym (pulmonologiem, zwanym czasem przez pacjentów pulmologiem) – czyli co robimy, jakie leki, w jakiej kolejności i w jakich dawkach zażywamy w sytuacji, gdy pojawiają się początkowo lekkie objawy zaostrzenia, np. pierwsze trudności w oddychaniu, zmniejszenie tolerancji wysiłku. Taki plan awaryjny umożliwia uniknięcie nasilania zaostrzeń, zmniejsza częstość pobytów w szpitalu, wzywania pogotowia ratunkowego i pogorszenia stanu zdrowia pacjenta. Plan zawiera dodatkowe dawki leków sterydowych, rozszerzających oskrzela, leków działających na tzw. receptory muskarynowe, które znajdują się w naszych drogach oddechowych i odpowiedzialnych m. in. za zwiększenie wydzielania śluzu w oskrzelach (np. bromek ipratropium w preparacie Berodual – w tym leku mamy połączone dwa składniki, oprócz ipratropium jest jeszcze fenoterol rozszerzający oskrzela).
Drugi ważny element działania w zaostrzeniu astmy to posiadanie przez pacjenta leków rozszerzających oskrzela. Naszym zadaniem będzie przypomnienie pacjentowi, że może je zażyć, ewentualna pomoc w ich odnalezieniu w torbie, plecaku czy innym bagażu (pacjent
z dusznością może już być trochę niedotleniony i zdezorientowany). Najczęściej możemy trafić na dwa leki: salbutamol (preparaty o nazwach Salbutamol, Ventolin – to dwa najbardziej popularne ale poajwią się również Aspulmo, Bulvento, Sabumalin) oraz formeterol (np. Fostex) – oba w tzw. pMDI czyli inhalatorze ciśnieniowym (na zdjęciu powyżej).
Technika podania polega na wykonaniu w pierwszej kolejności maksymalnego wydechu, włożeniu inhalatora do ust i naciśnięciu dozownika zaraz po rozpoczęciu wykonywania wdechu. Następnie, po podaniu dawki leku, wstrzymujemy powietrze przez kilka sekund, aby substancja dotarła do oskrzeli i dopiero potem robimy powolny wydech. Jak widzicie wykonanie prostych czynności może przysporzyć osobie z dusznością wiele problemów.
Dawki leków w inhalatorach ustawione są tak, że pacjent może w bezpieczny sposób podać sobie od 4 do 10 (salbutamol) lub 8 (formeterol) dawek/wziewów na godzinę.
W warunkach domowych możemy posłużyć się nebulizatorem czyli urządzeniem, które rozbija ciecz na mikrocząsteczki, ułatwiając jej inhalację do dróg oddechowych. Możemy spotkać wiele typów nebulizatorów (w sklepach internetowych również pod nazwą inhalator). Do komory nebulizatora lub do zbiornika przy masce twarzowej wlewamy odpowiedni lek (najczęściej salbutamol (Ventolin) 2,5-5mg, budesonid (Nebbud) 1-2 mg, Berodual 10-20 kropli), włączamy urządzenie i powoli wdychamy powstający aerozol.
Oczywiście, jeśli stan pacjenta szybko się pogarsza, kolejne dawki leków nie pomagają, oddech jest coraz bardziej przyspieszony a kontakt z pacjentem jest coraz gorszy to należy wezwać pomoc medyczną czyli pogotowie ratunkowe, a nie czekać, bo "może przejdzie", jak to słyszymy często od naszych pacjentów.
I na koniec uwaga: temat leków jest poza zasięgiem pierwszej pomocy. Wszelki podane tutaj informacje o lekach i ich dawkach to tylko przykładowe i orientacyjne sposoby ich stosowania i dawkowania. Przed przyjęciem jakiegokolwiek leku należy skonsultować to z le-karzem lub farmaceutą i zapoznać się z treścią ulotki. Powiedz medykowi o swoich chorobach i uczuleniach, które mogą wpłynąć na dawkowanie i działanie leków. Samodzielnie nie podawaj leków osobom obcym; nie zażywaj również nieznanych leków od innych osób.
Choć moim zdaniem wiedzę na temat podstawowych schorzeń i leków powinien znać każdy, jak kodeks ruchu drogowego. Jak sprawnie i bezpiecznie działać przy pacjencie z za-ostrzeniem astmy oskrzelowej dowiesz się na naszych szkoleniach, które znajdziesz tutaj.
Pozdrawiam.
P. K.